Deway:
Doświadczenie jest to wydarzenie, które łatwo zapamiętać, odróżnić go od innego wydarzenia. Jest wyjątkowe powoduje określone napięcie SPRAWIA ŻE JEST WAŻNE I NADAJE ZNACZENIE (buduje kontekst) dla nowej wiedzy.
Kontekst w zasadniczy sposób wpływa na zrozumienie tego,co słyszymy lub czytamy.
Lekcje rozpoczyna się od pytania: "Dlaczego?". Pierwszy moment jest najważniejszy. To co nauczyciel powie na początku musi wchodzić w skład jakiegoś już istniejącego systemu czy orrgaznizacji doświadczenia. Zasada apercepcji-uczeń przyswaja nowy materiał za pomocą tego co już przetrawił i zachował. Istnieje tendencja do nawiązywania do materiału z lekcji poprzednich zamiast wiązać z tym czego uczeń nauczył się w pozaszkolnym doświadczeniu. Zamiast zdania : "Na ostatniej lekcji uczyliśmy się o zjawisku sublimacji" to "Gdzie ostatnio obserwowałeś zjawisko sublimacji"
Nauczyciel zaczyna od sytuacji, która jest znana uczniom i opiera się na tym, co już wiedzą. Na tym etapie kluczowe jest zaangażowanie, wyobraźnia i tworzenie pomysłów. Stanowi to podstawę dla procesu uczenia się, gdyż właśnie w tym miejscu nauczyciel wprowadza ucznia w omawiane zagadnienie, stara się go zainteresować i zaciekawić tematem. Połączenie wcześniejszej wiedzy z nową treścią wpływa znacząco na wewnętrzną motywację. Żeby utworzyć to połączenie nauczyciel musi zmienić myślenie i otworzyć się na nauczane treści w celu zidentyfikowania kluczowego pojęcia. Uczeń przedstawia doświadczenie. Rozważa własne i innych przykłady, w tym odmienne rozumienie tych samych treści. Rozmawiając z rówieśnikami wymienia się uwagami, analizuje własne doświadczenie z wielu perspektyw nadając mu formę i znaczenie. Tu jest miejsce na wstępne pomysły, sondowanie tego co już uczeń wie i potrafi w związku z prezentowanym doświadczeniem. Od tego, jaka jest znajomość danego tematu nauczyciel planuje dalszą pracę na lekcji.
Jeśli nauczyciel chce wyjaśnić uczniowi, czym jest kolor czerwony to nie pozostaje mu nic innego jak pokazać mu przedmioty tym kolorze; jeśli uczeń nie wie czym jest kwadrat to nauczyciel podaje mu definicje:"kwadrat to figura o czterech równych bokach i czterech równych kątach" ale takie postępowanie zakłada, że uczeń wie czym są równe boki i czym są kąty. Rozumienie teorii odbywa się poprzez symulację mentalną (wyobrażenie sobie) jakiegoś przykładu jej zastosowania.
Myślenie abstrakcyjne jest sciśle powiązane z konkretnym. Jeżeli nauczyciel nie potrafi sprowadzić abstrakcyjnych teorii do konkretu, to można podejrzewać, że wcale ich nie rozumie a przedstawiane na lekcji teorie są zbiorem tylko pustych reguł. Związek między abstrakcyjną teorią a konkretnym przykładem ma kluczowe znaczenie dla całego procesu uczenia się. Dlatego najważniejsza strategią nauczania jest odwołanie do doświadczenia ucznia.
Podstawowym elementem na początku nauczania zgodnie z modelem 4ALL jest zbudowanie poczucia bezpieczeństwa i otwartości w klasie. Ma to kluczowe znaczenie dla uczniów, którzy bardzo często obawiają się ośmieszenia, są mało podatni na krytykę. Stworzenie poczucia bezpieczeństwa otworzy uczniów na pomysły innych, łatwiej będą podejmować ryzyko w procesie uczenia się, będą mieli wiekszą szansę wykazania się postawą twórczą. Chodzi o zniesieni blokad przed prawdziwą nauką. W atmosferze bezpieczeństwa uczniowie przeżywają pozytywne emocje, które wspierają cały proces. Można zakontraktować uczniów używając zasad heurystycznych, np.: im więcej pomysłów tym lepiej (dzielimy się wszystkimi pomysłami), powstrzymujemy się przez czas jakiś ocenianiu pomysłów innych, wykorzystujemy myślenie życzeniowe i fantazje w trakcie rozwiązywania problemów itd.
Uczeń ma prawo wyrażać swoją opinię. Można poprosić go o wyjaśnienie, zaprosić do dyskursu jak zrobił bohater filmu pt." Capitan Fantastic"
Nawiązanie do wcześniejszej wiedzy podstawowej ucznia do jego doświadczenia jest jak przygotowanie gleby przed siewem.
Intuicyjne rozumienie prezentowanego zagadnienia to bardzo ważny etap lekcji. Od tej fazy zależy bowiem to jak głęboko uczeń będzie eksplorował temat angażując się w rożnego rodzaju działania.
Umiejętność połączenia osobistego doświadczenia uczniów z tym co będzie omawiane stanowi podstawę dla procesu uczenia się. Ten etap ma wprowadzić ucznia w omawiane zagadnienie, zainteresować i zaciekawić tematem. Połączenie wcześniejszej wiedzy z nową treścią wpływa znacząco na wewnętrzną motywację. Czynnikami zewnętrznymi są generowane przez nauczyciela pytania oraz strategie mające pobudzić ucznia do zgłębiania nowych idei.
Doświadczenia uczniowskie powinny opierać się na "istocie" nauczanych treści.
Ten etap to osobiste zaangażowanie ucznia w kontakty z innymi uczniami w codziennych sytuacjach. Na tym etapie istnieje tendencja do ufania bardziej własnym uczuciom niż racjonalnym przesłankom. Uczeń staje się otwarty na nowe idee, zwiększa się zaufanie do własnych kompetencji i zwiększa się elastyczność na wszelkiego rodzaju zmiany. Uczeń koncentruje się na byciu zaangażowanym w doświadczenie oraz na swoim intuicyjnym „artystycznym” podejściu do problemów. Uczeń odnosi swoją wiedzę do innych. Intuicyjnie podejmuje decyzje, dobrze funkcjonuje w sytuacjach niestrukturalnych. Nauczyciel dba o wyjątkowość i złożoność omawianej rzeczywistości.
· Stworzenie sytuacji, w której uczniowie mogą zobaczyć lub odczuć znaczenie pojęcia.
· Stworzenie scenariusza, który dotyka codziennego życia i ilustruje wyjaśniane pojęcia.
· Pokazanie analogicznej sytuację gdzie podobny problemem został rozwiązany.
· Umiejętność tworzenia rysunków , map myśli, które odzwierciedlają wcześniejsze doświadczenia,wiedzę na temat omawianych na lekcji zagadnień.
· Używanie obrazu, dzieł sztuki, zdjęć, które są istotne dla omawianych na lekcjach pojęć- uczniowie wyobrażają sobie własne doświadczenia związane z przedstawianymi obrazami.
· Sytuacja wyobrażona: co by się stało gdyby omawiana na lekcjach sytuacja nigdy nie zaistniała np „ wyobraź sobie co były było gdyby na świecie nie było prądu.....” jakby świat funkcjonował gdyby prądu nigdy nie było?
· Stworzenie sytuacji, w której uczniowie mogą zobaczyć lub odczuć znaczenie pojęcia.
· Kształcenie otwartości, zachęcanie do odkrywania nowych znaczeń.
Sposób postrzegania informacji konkretnie. Różnica w postrzeganiu ma znaczacy wpływ na sposób przetwarzania informacji.
Jeśli uczeń postrzega informacje konkretnie i przetwarza je poprzez analizowanie poszczególnych jego elementów, integruje te informacje jako doświadczenie co powoduje, że utożsamia to czego się uczy z własna osobą. Uczeń uczy się poprzez słuchanie i dzielenie się swoimi pomysłami. Musi być osobiście zaangażowany i znać powód „dlaczego ma się tego uczyć” .
1 etap lekcji (czas 35 minut) : Budowanie kontekstu dla nowych treści- nawiązanie do doświadczenia uczniów. Uczniowie widzą znaczenie dokładnego pomiaru w życiu codziennym.
Aktywność-uczniowie- gotowanie kisielu
Ocena: uczniowie wykonują zadanie do końca.
Nauczyciel łączy uczniów w 4 grupy, każda grupa losuje jedno polecenie, nauczycie rozdaje karty pracy
Polecenie : do garnka wlej wodę sokiem I z cukrem I zagotuj. W szklance rozrób wodę z mąką. Gdy woda się zagotuje wlej zawartość szklanki do garnka
Masa 200g=200ml
1 grupa: ugotuj 200 g kisielu mając do dyspozycji jedynie składniki ,kubek I widelec
2grupa: ugotuj 200 g kisielu mając do dyspozycji jedynie składniki, kubek I łyżeczkę
3 grupa: ugotuj 200g kisielu mając do dyspozycji przyrządy pomiarowe: wagę,
menzurkę
4 grupa: nadzoruje pracę pozostałych grup
Dokończ zdanie : Ważny jest ……………kiedy gotujemy kisiel z podstawowych składników
1 etap lekcji : Budowanie kontekstu dla nowych treści- nawiązanie doświadczenia uczniów.
Nauczyciel prosi uczniów, aby wyobrazili sobie, że w naszym kraju wszystkie firmy sprzątające śmieci ogłosiły strajk. Jakie byłyby konsekwencje takiego stanu rzeczy dla naszego obecnego życia? Czy możliwe byłoby funkcjonowanie w takiej sytuacji?
Uczeń żyje w świecie, w którym wszystko jest osobiste, wszystko wynika ze wzajemnych stosunków. Programy nauczania przedstawiają treści, które ustawiają się nieokreślenie w czasie i rozciągają nieokreślenie w przestrzeni. Życie umysłowe ucznia tworzy pewną całość, szkoła w dzieli świat na cząstki. Wprowadzona klasyfikacja wyrywa fakty z ich miejsc naturalnych i układa wg zasady ogólnej zrozumiałej tylko dla nauczyciela. W związku z powyższym kluczowym elementem modelu 4ALL jest organizowanie nauczanych treści w ramach nadrzędnego pojęcia i powiązanie z nim mniejszych porcji informacji.W celu zaprojektowania podstawowego doświadczenia, które stworzą
połączenia dla wszystkich uczniów, nauczyciel musi znać sedno tego czego będzie uczył. Nauczyciel przed każdą lekcją sam powinien zadać sobie to pytanie.
Pojęcie nadrzędne będzie odpowiadało na pytanie: " dlaczego to ważne dla mnie żeby się poznać?". Pojęcia kluczowe stanie się mapą drogową do nawigowania wszystkich innych ważnych pojęć, co pozwoli prowadzić uczniów do głębszego ich zrozumienia. Pojęcie nadrzędne wiąże się z doświadczeniem ucznia, z wiedzą, z którą uczeń przyszedł do szkoły. Znalezienie pojęcia, które stanie się mapą drogową do nawigowania wszystkich innych ważnych treści pozwoli prowadzić uczniów do głębszego ich zrozumienia. Nadanie znaczenia nowym bodźcom odbywa się w kontekście powiązanych z nimi informacji już posiadanych. To proces, w wyniku którego uczeń tworzy i rozwija własną wiedzę. Uczący się to czego się uczy "przeżywa tu i teraz." W tym procesie uczenia się poznawane pojęcie jest zintegrowane z innymi dziedzinami wiedzy i uogólnione w innych kontekstach.,
Moja własna praktyka pokazała, że kiedy uczniowie bazują na własnych wcześniejszych doświadczeniach, proces uczenia staje się przyjemniejszy i bardziej satysfakcjonujący. Uczniowie częściej generują pomysły, dokonują indywidualnych wyborów a samo podejście do wyzwań odbywa się w atmosferze wsparcia. Potrafią prosić o pomoc w sytuacjach trudnych i zaczynają korzystać z bardziej dojrzałych i konstruktywnych sposobów radzenia sobie z problemami. Kultywuje się w nich świadomość, że próba zrobienia czegoś jest nieraz ważniejsza niż wynik.
Dzięki połączeniu z wcześniejszą wiedzą, uczniowie mogą dokonać osobistego osądu, krytycznej refleksji na temat tego czego się uczą . Pozwala to "odkrywać poza granicami programu nauczania" co z kolei zwiększa zaangażowanie ucznia całym procesie uczenia się.
Wydawałoby się, że dostępne na rynku programy nauczania zawierają dobrze uporządkowane informacje . Obserwowane przeze mnie od lat coraz to nowsze programy nauczania w dalszym ciągu podzielone na małych "bity" informacji, które nie wydają się iść w parze na różnych przedmiotach – na matematyce kawałek wiedzy należy do innego świata – oddzielna sala, inna książka, tekst, zajęcia z innym nauczycielem. Nauczane pojęcia w żaden sposób nie wiążą się z doświadczeniem ucznia. Programy nauczania jedne treści przykrywają przez kolejne, ta szybka zmiana tematów utrudnia naukę i późniejsze przeniesienie wiedzy do życia codziennego. Uczniowie uczą się jedynie pojedynczych faktów, które nie są zorganizowane, nie są połączone, nie są w żadnym kontekście, nie wchodzą w interakcje z tymi wiadomościami, które już są trwałym elementem struktur wiedzy ucznia. Uczniom często brakuje wystarczającej wiedzy, aby nadać nauczanym treściom konkretne znaczenie.
Czy jest zatem możliwe tworzenia takich sytuacji dydaktycznych sprzyjających nauce przy jednoczesnym przestrzeganiu sztywno narzuconych "wytycznych programowych"?
Wyobraź sobie, że idziesz do kina. Oglądasz film. Wychodzisz z kina i twoi znajomi pytają Ciebie o czym był ten film? Ty jednym zdaniem, jedną frazą streszczasz treść filmu.
Jeden wyraz lub fraza przebija się przez wszystkie szczegóły, sekwencję zdarzeń, atmosferę, nad która skrupulatnie pracował reżyser.
Ten wyraz/fraza = klucz = pojęcie kluczowe
Ważnym celem poznawczym powinno być kształcenie rozbieżnych zdolności myślenia uczniów, w tym:
· płynności- uczeń potrafi znaleźć rozwiązania zadań problemowych,
· elastyczności -uczeń potrafi tworzyć pomysły z wielu różnych perspektyw,
· nowości -uczeń potrafi tworzyć nowe zagadnienia problemowe
W obecnej podstawie programowej są eksperymenty obowiązkowe i podane kroki ich wykonania. To powinno ulec zmianie. Uczniom potrzeba stworzyć przestrzeń do twórczego myślenia, zadania problemowe powinny być zadaniami otwartymi z dużą rozpiętością rozwiązań. To pozwoli uczniom nie tylko twórczo się rozwijać ale spowoduje także zrozumienie przedstawianych treści i transfer wiedzy na inne obszary życia.
Uchwyć uwagę a jednocześnie sprawdź wiedzę tła swoich uczniów podobnie jak zrobił to bohater filmu pt: "Człowiek z Ziemi"
Tak jak pisałam wcześniej uczeń powinien umieć dokonać syntezy czyli zintegrować rozbieżne i zbieżne myślenie, podstawową wiedzę i umiejętności aby radzić sobie z zadaniami problemowymi.
Planowane działań edukacyjnych powinno mieć na celu kultywowanie motywacji uczniów do twórczego myślenia. Uczeń jest ciekawy i pomysłowy, faworyzujący wyzwania, skłonny do podejmowania ryzyka.
Cele dydaktyczne to między innymi: zwiększenia kreatywności w dziedzinie nauki już od edukacji wczesnoszkolnej, kultywowanie twórczej postawy wobec fizyki, w tym tworzenie obrazu „ fizyka jest twórczą dziedziną nauki „; fizyka jest obecna w naszym codziennym życiu-i ma nieskończone możliwości. To właśnie fizyka powinna promować badania naukowe w taki sposób aby rozwijana była właśnie kreatywność, krytyczność i refleksyjność . Uczniowie powinni samodzielnie generować hipotezy, projektować eksperymenty.
Jak opisał Csikszentmihalyi w 2006 cyt: "kreatywność nie jest już luksusem tylko dla nielicznych, ale konieczną umiejętnością dla każdego".
Właśnie kształcenie umiejętności twórczego myślenia może pomóc uczynić edukację bardziej skuteczną i przyjemną. Dzięki temu może nastąpić promocja "zbiorowej inteligencji" partnerskiego uczenie się w oparciu o nową etykę współpracy. Kreatywność jest niezbędną umiejętnością, mocno pomijaną w polskiej szkole a przecież świat stoi w obliczu poważnych zmian i uczeń będzie miał do czynienia z coraz bardziej złożonymi wyzwaniami gospodarczymi, klimatycznymi i etnicznymi.
Logika indukcyjna przechodzi od poszczególnych przypadków do ogólnych wniosków. Jeżeli zauważysz, że kolejne jabłka spadają z drzew, dojdziesz do wniosku, że dzieje się tak zawsze. Gruszki również będą spadały w dół-formułujesz teorię, że inne rzeczy zachowują się podobnie. Sherlock Holmes częściej korzystał z logiki indukcyjnej. Najpierw poddaje wszystko uważnej obserwacji, a następnie generalizuje opierając się na wcześniejszych doświadczeniach.
Uczeń tworzy przykłady, które pozwalają na wyobrażenie sobie, na mentalną symulację zjawiska, którego dotyczy konstruowana teoria. Taka symulacja nie ogranicza się do wyobrażenia sobie jakiegoś statycznego obrazu ale jest to odegranie w umyśle sytuacji, z różnymi towarzyszącymi jej wrażeniami i emocjami. Pojęcia konkretne rozumiemy dlatego, że możemy je "zasymulować" .
Uczeń pierwszy raz dokonuje dedukcji czyli łączy wszystkie pojedyncze elementy w jedną spójną tworzącą pełny obraz całość. Uczeń wychodzi od faktów i dochodzi do twierdzenia. W jaki sposób?
Uczniowie przedstawiają swoje pomysły, obserwacje. Następnie układają w formule przyczyno-skutkowej. Połączeni w grupy, pary wyciągają na podstawie tego wniosek, który zgadza się ze wszystkimi obserwacjami.
Uczniowie lubią upraszczać, lubią znajdować proste przyczyny, powody dlatego może zdarzyć się sytuacja, że nie będą potrafili stworzyć przykładów. Często będzie zawodziła intuicja-mogą z tego wynikać błędy w myśleniu. Dlatego praca z mapą musi być organizowana wspólnie i analizowana w grupach, bądź nauczyciel przygotowują ją wcześniej przed lekcją.
Koncepcja Mapy jest użytecznym narzędziem edukacyjnym, tworzącym powiązania semantyczne z wiedzą tła. Proces budowania Mapy zaczyna się od określenia/ wybrania głównego pojęcia/pytania związanego z danym tematem lekcji a następnie powiązania pojęcia z przykładami skojarzonymi z omawianym zagadnieniem. Procedura tworzenia mapy opiera się na wywoływaniu u uczniów „narracji” opisywanego zjawiska/pojęcia. W pierwszej kolejności uczeń widzi zarys tematu/zagadnienia, dostrzega jakieś konkretne doświadczenie i prawdopodobieństwo jego wykorzystania. Następnie gdy tylko zobaczy większe zastosowanie omawianego pojęcia, tworzy połączenie między wiedzą tła a omawianym zagadnieniem. W ten sposób zostaje wzbudzone zainteresowania zagadnieniem i podjęcie przez ucznia trudu aby się jego nauczyć/rozwiązać.
Wzrost poczucia skuteczności przez nabycie umiejętności graficznego przedstawienia treści problemu jako alternatywnego sposób radzenia sobie z trudnościami oraz zastosowania strategii heurystycznych.
Czy twoi uczniowie potrafią łatwo dedukować? Sprawdź zapraszając ich do Testu Świadomego Myślenia
Zdziwienie to przeżycie, które jest nieodłącznie związane z naszym poznaniem.Dziwimy się bo spotykamy coś co dotychczas, nie było nam znane. Dziwimy się bo obserwujemy jakąż zmianę i patrzymy na to z innej perspektywy. Dziwimy się, bo dostrzegamy coś czego wcześniej nie zauważaliśmy. Zdziwienie jest narzędziem poznania świata.
Jakie rzeczy dziwią ciebie kiedy mówię o "..." Wypisz kilka takich rzeczy.
Uczenie się nowych zagadnień powinno się zacząć od czegoś, co jest znane. Od powiązania wiedzy, którą ma uczeń z otaczającym go światem, od intuicji. Uczeń nie powinien się bać korzystać z potocznego języka, gdyż ten jest bardziej sugestywny niż język konwencjonalny.
Czy znana jest strategia: „Gorące krzesła” czyli jak pobudzić ucznia do określonej aktywności na lekcji?
Zadania do lekcji odwróconej lub nawiązujące do doświadczenia uczniów.
Opis: Uczniowie zostają poinformowani, że siedzą na „Gorących krzesłach" i będą odpowiadać na pytania ukryte pod ławkami/krzesłami.
Procedura:
1. Przed rozpoczęciem zajęć nauczyciel przygotowuje pytania dotyczące zadanego tematu lub nawiązujące do tematu i zapisuje je na karteczkach samoprzylepnych. Zwykle wystarcza od czterech do pięciu pytań.
2. Umieszcza karteczki pod ławką/ krzesełkiem tak, aby były niewidoczne dla uczniów wchodzących do klasy.
3. Na początku klasy nauczyciel informuje, że pięć osób usiadło na "Gorących krzesła". Zostaną oni poproszeni o udzielenie odpowiedzi na pytania, które znajdą w ukrytych miejscach.
4. Nauczyciel poprosi uczniów o sprawdzenie ławki / krzesła i odnalezienie karteczek.
5. Uczniowie, którzy odnajdą pytania będą je kolejno czytać i próbować na nie odpowiedzieć. Jeżeli nauczyciel ma zmotywować ucznia do określonej aktywności na lekcji, to pytania powinny być skonstruowane tak, aby uczeń mógł na nie odpowiedzieć.
Uwaga:
Za każde pytanie można nagrodzić ucznia: uwagą ustną, plusem. Proszę nie karać uczniów nieprzygotowanych czy niechcących odpowiadać. Wystarczy ich nie nagrodzić. Bardzo ważna jest konstrukcja zadań/ pytań, na które odpowiada uczeń. Należy wręcz pozwolić mu na dowolną interpretację problemu i przedstawienie swojego punktu widzenia.
Najgorsze zadania to takie, które nakazują ujmowanie problemu „dokładnie” w określony sposób. W skrajnych przypadkach uczniowie są zmuszani formułować wypowiedzi, jak to przewidział nauczyciel a wszelkie odstępstwa są traktowane jak błąd. To strasznie demotywuje i dlatego też, uczniowie nie cierpią zadań domowych i odpowiedzi ustnych.
Uzasadnienie:
Człowiek w swoim życiu musi często rozwiązywać zadania i dlatego ważne jest, aby czynił to sprawnie i logicznie. Doświadczenie dziecka pokazuje, że często rozwiązuje złożone sytuacje życiowe, które przekształcają się w zadania do rozwiązania, charakteryzujące się niepełnymi informacjami i ryzykiem wyboru. Dziecko sobie z takimi zadaniami doskonale radzi. Wie jak poszukać brakujących danych i dopasować warunki zadania do własnych możliwości. Te same dzieci mają ogromne trudności w rozwiązywaniu prostszych zadań z podręcznika szkolnego. Dlaczego tak się dzieje? Bo są to zadania zamknięte. Wszystko jest w nich dokładnie określone, każde pytanie sprecyzowane a odpowiedź zdeterminowana.
Zmieńmy to już dzisiaj.