Wiedza podstawowa a modele mentalne

Zastanów się i spróbuj odpowiedzieć na te pytania:

1.     Czujesz się bardziej kompetentny z przedmiotów humanistycznych  czy w  ścisłych. Może nie ma to dla ciebie znaczenia i obie te dziedziny wiedzy są ci bliskie. Czemu tak uważasz?

2.     Kiedy chodziłeś do szkoły czy to czego się  nauczyłeś się na języku polskim pomogło ci rozumieć teorie z chemii? Wyjaśnij dlaczego tak uważasz?

3.     Czy kiedykolwiek logiczne zagadki, krzyżówki, które rozwiązywałeś w wolnej chwili  pomogły ci uporać się z problemem w świecie  rzeczywistym np. w pracy? Dlaczego tak lub dlaczego nie?

Wszystkie te pytania służą zastanowieniu się czy umiejętności myślenia są ogólne czy specyficzne dla pewnych obszarów wiedzy.

Czy uważasz, że ludzie są inteligentni ogólnie czy tylko w jakieś wąskim obszarze wiedzy?

Czy dobrzy szachiści są równie inteligentni w przedmiotach ścisłych co w humanistycznych? Czy dobrzy pisarze również dobrze radzą sobie z matematyką?

Debata między tymi, którzy mówią, że umiejętności myślenia są ogólne, a tymi, którzy twierdzą, że są konkretne trwa po dzień dzisiejszy.

Z jednej strony ludzie twierdzą, że wszystkie umiejętności myślenia są ogólne i konieczne jest aby szkoła rozwijała logikę i umiejętności  myślenia krytycznego.

Z drugiej strony są osoby, którzy stoją na stanowisku, że umiejętności myślenia są specyficzne dla określonych obszarów wiedzy i powinny być rozwijanie przy okazji nauczanych treści z danego przedmiotu.

Moje stanowisko jest takie: Niektóre umiejętności myślenia mogą być ogólne, ale żeby były skuteczne rozwijane powinny być nieustannie w szkole kształcone. Model lekcji 4ALL nawiązuje do tej debaty i pokazuje, w jaki sposób kształcić umiejętności myślenia na wszystkich przedmiotach i na każdym poziomie rozwoju dziecka. Nauczyciele powinni znaleźć możliwość powiązania nauczanych treści pomiędzy swoimi przedmiotami. Nauczanie jest najbardziej skuteczne kiedy jest interdyscyplinarne. Uczniowie widzą, że nauczane strategie radzenia sobie z problemami na języku polskim mogą być również pomocne na historii. 

Poproś uczniów o wypowiedź na temat inteligencji. Czy myślą, że ludzie rodzą się "mądrzy" czy "głupi"? Czy uważają, że jeżeli ktoś jest dobry w fizyce to też jest dobry w matematyce? 

Błędne założenie prowadzi do samospełniającego się proroctwa. Nie należy jednak zakładać, że uczeń, który jest dobry w jednym z nauczanych przedmiotów, będzie dobry w innym lub że uczeń, który jest słaby w matematyce będzie również słaby na języku polskim. 

Odrębność nauczanych przedmiotów, brak powiązania miedzy nimi może powodować to, że uczeń ucząc się pewnej umiejętności jak np. znajdowanie głównej idei w historii, nie będzie mógł zastosować tej samej umiejętności na innym przedmiocie np. znalezienie głównej idei na fizyce. Nauczanie interdyscyplinarne poprzez tworzenie wspólnych treści gwarantuje kształcenie kompetencji kluczowych. Model lekcji 4ALL pomaga znaleźć w podstawie programowej pojęcie kluczowe, które łączy się z wiedzą i doświadczeniem ucznia a i również wiąże się z innymi dyscyplinami wiedzy. Dzięki temu uczeń widzi, że nauczane treści nie odnoszą się tylko do jednego przedmiotu ale również maja zastosowanie w innych obszarach wiedzy i w życiu codziennym.  

Kształcenie umiejętności myślenia jest najbardziej skuteczne w kontekście realnego rozwiązywania problemów. Aby nauczyć się myśleć, konieczne jest odniesienie do konkretnych namacalnych obiektów poprzez np.: porównywanie i kontrastowanie. Każdy uczeń mając swój mentalny obraz świata widzi porównywane obiekty inaczej.

Uczniowie wymieniają się poglądami a następnie argumentują  z punktu widzenia innej osoby.

Nie zaktywizujesz wiedzy podstawowej i nie zastosujesz analogii, metafory, nie zwizualizujesz nauczanego pojęcia uczniom, którzy nie mają, żadnego doświadczenia związanego z omawianym tematem. Wtedy potrzeba poświęcić czas na lekcji i stworzyć wiedzę podstawową, wiedzę tła.

Pokazuj uczniom jak używać "stare umiejętności" w nowych obszarach.

Pewien uczeń  sprzedaje w sklepie szkolnym lizaki.

Nauczycie:  Widzę, że dobrze radzisz sobie z mnożeniem. Właśnie wystawiłeś mi rachunek za 5 sztuk każdy po 3,20.

Uczeń :: Ale to są pieniądze, a nie lekcja matematyki!

·      Czy kiedykolwiek używałeś strategii, o której dowiedziałeś się przy okazji uczenia się o ułamkach zwykłych i wykorzystałeś ją przy rozwiązywaniu zadań związanych z ułamkami dziesiętnymi. Nauczona strategia była wykorzystywana wiele razy na tym samym przedmiocie?

·      Czy kiedykolwiek posłużyłeś się strategią, którą poznałeś na jednym przedmiocie i wykorzystałeś ja aby poradzić sobie w innym obszarze wiedzy ? (poznałeś strategię wyznaczania amplitudy na fizyce i poznaną strategię z powodzeniem wykorzystałeś do wyznaczenia amplitudy na geografii).

·      Czy kiedykolwiek używałeś to, czego nauczyłeś się w szkole, aby rozwiązać problem poza szkołą? ( umiejętności pisania a  list do babci).

·      Czy kiedykolwiek widziałeś uczniów, którzy rozwiązują zadanie problemowe  poza szkołą mając trudności w  rozwiązaniu podobnego zadania w szkole?

Pytania dotyczą umiejętności transferu wiedzy z jednego obszaru do innego obszaru. Z jednej dziedziny wiedzy w inną. Transfer zdobytej wiedzy w szkole i użycia jej poza szkołą.

Potrzeba transferu czyli zdolność do stosowania informacji lub umiejętności zdobytych w jednej sytuacji w innej odmiennej sytuacji to jedna z najważniejszych kompetencji XXI wieku.

"Pytanie o umiejętności dokonywania transferu powinno być podstawowym pytaniem edukacji "

Pracodawcy oczekują, że pracownicy będą potrafili zastosować to, czego nauczyli się w szkole w swoim miejscu pracy a wraz ze zmianą technologii i organizacji pracy, oczekują, że będą w stanie wykorzystać wiedzę z wcześniejszych doświadczeń i dokonać szybkiej modyfikacji swojego warsztatu pracy.

1.Wykorzystanie nauczanych umiejętności w kilku różnych kontekstach (dodawanie w klasie i dodawanie w "sklepiku szkolnym") oraz identyfikowanie podobnych sytuacji, w których uczniowie mogliby korzystać z danej umiejętności a co najważniejsze jak z niej korzystać w tym określonym kontekście. Czasami te same umiejętności są stosowane inaczej w sytuacjach szkolnych i poza szkołą. Z mojej praktyki szkolnej wynika, że nauczyciele rzadko mówią uczniom, kiedy dana strategia może być z powodzeniem stosowana a kiedy nie.

2.Uczeń musi wiedzieć-kiedy stosować określone strategie -Jednym z największych problemów, z jakimi borykają się uczniowie, jest brak umiejętności rozpoznania kontekstu, w którym można stosować określoną strategię. Nauczanie umiejętności w wielu kontekstach może pomóc w rozwiązaniu tego ważnego szkolnego problemu.

3.Uporzadkowanie nowych treści za pomocą techniki TOC, wiedza zostaje uszeregowana, można również stosować mapę myśli. Tylko solidna podstawa i dobrze utrwalona wiedza pozwoli zobaczyć uczniowi kontekst pozaszkolny zastosowania poznanych treści.  

4.Uczenie w oparciu o zrozumienie a nie tylko zapamiętywanie faktów. Głębokie eksplorowania danego tematu pozwoli dokonać transformacji wiedzy.  

5.Nauka na konkretach  ( błędy są częścią nauki).

6.Aby zastosować informacje w nowym kontekście, uczniowie muszą zobaczyć związek między tymi dwoma sytuacjami.Najlepiej kształcić umiejętność uczenia przez analogię, metaforę i wizualne ujmowanie danego zagadnienia. Można też wykorzystać wiele "wypracowanych" przykładowych problemów i unaocznić uczniom ich część wspólną. 

1. Ucz umiejętności w wielu kontekstach.

2. Ucz kiedy stosować umiejętności a nie tylko jak je osiągać.

3. Ucz posługiwać się wzorami-przez analogię

4. Ucz rozumieć.

5. Podczas rozwiązywania problemów uczniowie powinni mieć możliwość określenia własnego poziomu zrozumienia.

6. Uczniowie potrzebują realnych sytuacji.

• Przez 15 sekund wypisz przedmioty, które znajdują się w kuchni.
• Przez 15 sekund wypisz przedmioty, które znajdują się na polu golfowym.

Są to twoje mentalne modele dla "kuchni" i "pola golfowego".

• Która lista jest dłuższa? Czemu? Jakie jest twoje doświadczenia jeżeli chodzi o przedmioty znajdujące się w  kuchni? a jakie z przedmiotami, które znajdują się na polu golfowym?
• W przypadku twoich uczniów, która lista byłaby dłuższa? jakie są ich doświadczenia? 
• Jeśli uczniowie zaczęliby się uczyć "teoretycznie" na temat gotowania i na temat grania w golfa, jak myślisz gdzie mieliby większe trudności?

Każdy z nas ma wiele skomplikowanych modeli otaczających nas rzeczy i wydarzeń tzw. modeli mentalnych. Każdy z nas ma inne doświadczenie z przedmiotami w kuchni i inne z przedmiotami znajdującymi się na polu golfowym. Nasze doświadczenia tworzą wiedzę podstawową i dzięki niej rozumiemy otaczający świat. Nasze "modele mentalne" nie pozostają takie same. Zmieniamy i pogłębiamy nasze modele umysłowe, gdy zdobywamy doświadczenie o świecie. Modele mentalne kształtują sposób, w jaki rozumiemy nasze doświadczenia, a nasze doświadczenia z kolei kształtują nasze modele umysłowe. 

Nasze modele umysłowe wpływają na to, jak rozumiemy to, co widzimy i słyszymy, kształtują to, na co zwracamy uwagę, gdy czytamy, uczymy się.

Kiedy wiedza podstawowa zostanie zaktywizowana uczniowie mogą określić swoje potrzeby wpływając tym samym na swoją motywację i chęć poznanie czego więcej. Będą dzięki temu aktywnie uczestniczyli w zajęciach. 

Model mentalny to rodzaj skrótu do naszego doświadczenia to nasz "stereotyp". Model zawiera również to co jest wspólne dla wszystkich kuchni lub pól golfowych. Tworzy się tzw. model psychiczny,który powoduje, że nie musimy zwracać uwagi, na pewne rzeczy bo traktujemy je jako pewnik. Dzięki wiedzy podstawowej jest duża oszczędność poznawcza i tzw "myślenie na skróty". Nie musimy się zastanawiać: "Czym jest to duże białe pudełko w kuchni?" I nie musimy go otwierać i czuć, że jest zimne, ponieważ spodziewamy się lodówki.

 W modelu umysłowym większość części są ze sobą połączone. W "modelu kuchni", "kuchnia" prawdopodobnie łączy się z lodówką, szafką, umywalką, jedzeniem itp. "Żywność" prawdopodobnie jest związana z lodówką i tak dalej.

Modele mentalne (poznawcze):

1.Ułatwiają naukę i zapamiętywanie nowych informacji.

2.Pokazują na co zwrócić uwagę i jakie mogą być nasze oczekiwania  (kiedy widzimy psa, możemy oczekiwać, że zaszczeka lub ugryzie).

3.Pomagają nam pamiętać rzeczy związane z konkretnymi przedmiotami (kiedy myślisz o "psie" wiążesz z nim informacje dotyczące sierści, pcheł, szczeniąt itp.).

4. Pomagają nam zrozumieć, ponieważ organizują wiedzę.

5. Zawierają skróty do rozwiązywania problemów.

Uczniowie z niewielką wiedzą podstawową danego tematu będą miały ograniczony model poznawczy z nim związany. W związku z powyższym mogą mieć trudności żeby nauczyć się nowych informacji , ponieważ nie mają modelu umysłowego do konstruowania znaczenia na temat nauczanych treści. Nie mają na czym nowej wiedzy zakotwiczyć. Model poznawczy pozwala podsumować wiedzę na dany temat. Pozwala łączyć z nim nowo poznaną wiedzę.

Modele mentalne mogą odzwierciedlać sposób przechowywania informacji w pamięci połączone w sieć skojarzeń. Mogą równiez przypominac sieć pająka lub mapy myśli.

Modele mentalne to nie tylko zbiory powiązanych faktów ale też ich organizacja.

Modele poznawcze pozwolą czytelnikom stworzyć pewne oczekiwania na temat czytanych treści, zanim zaczną czytać. Na przykład, jeśli czytasz romans, oczekujesz samotnej bohaterki, obiektu miłosnego, przeszkód w miłości i szczęśliwego zakończenia. To model umysłowy pomaga czytelnikowi zrozumieć gdyż nie musi zwracać uwagi na szczegóły. Większość opowieści ma wspólną strukturę: bohater, który ma trudności, a następnie przezwycięża je. 

Uczniowie, którzy maja trudności w czytaniu ze zrozumieniem potrafią wykorzystać wiedzy podstawowej. Najczęściej zakładają, że znaczenie czytanych treści pochodzi w całości z tekstu, a zatem nie używają tego, co wiedzą na dany temat.

Kiedy uczniowie mają kłopoty ze zrozumieniem czytanego tekstu, teoria modeli umysłowych sugeruje cztery możliwe problemy.

1. Uczeń nie ma wystarczającego modelu umysłowego/wiedzy podstawowej na ten temat.

2. Uczeń ma model poznawczy, ale tekst nie daje właściwych wskazówek żeby aktywizować wiedzą podstawową

3. Uczeń znalazł inne znaczenie czytanego tekstu i nie zrozumiał autorskich zamierzeń (inny umysłowy

model).

4. Czytany tekst kwestionuje uczniowski model mentalny lub uczeń sam może potrzebować rozszerzenia tego modelu.

1. Modele mentalne to skomplikowane sieci informacji na dany temat, które zmieniają się w miarę uczenia.

2. Wpływają na to, jak rozumiemy to, co czytamy i słyszymy.

3. Modele mentalne pomagają pomyśleć: są skuteczne i zorganizowane, tworzą oczekiwania. 

4. Modele mentalne są ściśle związane są z wiedzą podstawową.

5. Modele mentalne pozwalają nam na wnioskowanie.

 Aby zrozumieć, co czytamy, musimy wykorzystać całą naszą wiedzę na ten temat.

Ważny jest wybór materiałów dydaktycznych.

Uczniowie z dużymi trudnościami w czytaniu ze zrozumieniem powinni rozpocząć czytanie fragmentów tekstów od tych najbardziej znanych. Dzięki temu uczniowie lepiej zrozumieją to co czytają, posiadając odpowiednie modele umysłowe. Sami tez będą bardziej zmotywowani.

 Potrzeba tak zorganizować nauczane treści aby można je było włączyć w dobrze zorganizowany model poznawczy ucznia.

 Łatwiej zrozumieć i zapamiętać informacje, które pasują do tego modelu mentalnego.

 Ogranicz liczbę różnych modeli umysłowych, które uczniowie używają w jednym czasie. 

Uczniowski umysłowy model danego przedmiotu to tak naprawdę mapa drogowa do zgłębiania wiedzy. 

Jeśli zrozumienie zależy od modeli umysłowych, to uczniowie muszą aktywnie uczestniczyć w nauce, ponieważ ważne są ich modele poznawcze, które prowadzą do zrozumienia, a nie nauczycieli.

Modele mentalne mogą sprawić, że uczniowie będą odporni na to, co nauczyciel mówi. Na przykład uczniowie mogą uważać, że ciężkie przedmioty spadają szybciej i będą lekceważyć wiedzę przekazywaną przez nauczyciela. 

Uczniowie z dużymi trudnościami w nauce mają zdecydowanie uboższe modele umysłowe. Uboższa jest ich wiedza tła a informacje są gorzej   zorganizowane. Krótko mówiąc: "Im mniej wiesz, tym mniej możesz zrozumieć".

Nauczyciele muszą pomagać uczniom w rozszerzaniu i organizowaniu modeli umysłowych, które dotyczą treści podstawy programowej zaczynając od wiedzy podstawowej.

Modelowanie to jedno z najpotężniejszych narzędzi nauczania. (Rodzice ciągle uczą się przez modelowanie). Możesz demonstrować  jak ty wykorzystujesz własne modele umysłowe.

• Pokaż, w jaki sposób wykorzystujesz to, co wiesz na temat nauczanych treści. Powiedz co ciebie fascynuje i co chciałbyś się jeszcze na ten temat dowiedzieć.

• Umieścić na planszy niezorganizowane modele poznawcze (anonimowo) i pokaż jak je zrestrukturyzować.